Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Głubczycach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2024 roku

Sąd Rejonowy w Głubczycach I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Kamil Nowecki

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Monika Bliźnicka

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2024 roku w Głubczycach

sprawy z powództwa T. B.

przeciwko A. B.

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej A. B. na rzecz powoda T. B. kwotę 26 121,50 zł (dwadzieścia sześć tysięcy sto dwadzieścia jeden złotych 50/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 kwietnia 2021 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie umarza postępowanie;

3.  kosztami procesu w całości obciąża pozwaną, pozostawiając szczegółowe rozliczenie tych kosztów Referendarzowi Sądowemu.

Sygn. akt I C 24/21

UZASADNIENIE

Powód T. B. wniósł pozwem z 4 lutego 2021 roku o zasądzenie od pozwanej A. B. kwoty 33.300,00 zł tytułem zachowku oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi pozwana podniosła zarzut braku legitymacji procesowej biernej wskazując, że nie jest jedynym spadkobiercom. W dalszej kolejności wskazała, że powód nie wykazał braku możliwości zaspokojenia roszczenia od innych współspadkobierców. Ponadto pozwana wskazała, że powód uzyskał zaspokojenie zachowku na skutek dojścia do dziedziczenia 1/8 części nieruchomości a także korzystania z pozostałej części nieruchomości przez okres 6 lat, które to roszczenie pozwana wyliczyła na 75.000 zł.

Pismem procesowym z 13 maja 2024 roku powód zmodyfikował żądanie pozwu w ten sposób, że domagał się od pozwanej kwoty 26.121,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, dokonując jednocześnie cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia w pozostałym zakresie na rozprawie 23 maja 2024 roku (k.232). Powód domagał się również zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd ustalił, co następuje:

Na podstawie umowy darowizny z 11 listopada 2010 roku Rep A nr (...) zawartej w Kancelarii Notarialnej w G. Notariusz L. M., B. B. dokonał darowizny na rzecz A. B. 4/8 części w prawie własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) w G., dla której Sąd Rejonowy (...) prowadzi KW nr (...)

Dowód: umowa darowizny k. 66-70

Postanowieniem z dnia 3 lipca 2020 roku w sprawie sygn. akt I Ns (...) Sąd Rejonowy w (...) stwierdził, że spadek po B. B. zmarłym dnia (...) roku w G. ostatnio zamieszkałym w G. na podstawie ustawy dziedziczą: dzieci T. B., J. B. (1) i G. G. po 1/3 części każde z nich.

Dowód: odpis postanowienia z dnia (...) roku w sprawie sygn. akt I Ns (...) Sądu Rejonowego w (...) k. 80

Postanowieniem z dnia (...) roku Sąd Rejonowy (...) w G. w sprawie sygn. akt I Ns (...) stwierdził, że spadek po J. B. (2) zmarłej dnia (...) roku w B. na podstawie ustawy nabyli mąż B. B. oraz dzieci: G. G., J. B. (1), T. B. po 1/4 części każde z nich.

Dowód: odpis postanowienia z dnia (...) roku Sądu Rejonowego (...) w G. w sprawie sygn. akt I Ns (...) k. 79

B. B. nie posiadał innych nieruchomości ani innego majątku. Z nieruchomości położonej przy ulicy (...) w G. korzystają w połowie, a także dokonują niezbędnych napraw i ogrzewają ją w zimie - T. B. oraz D. B.. A. B. płaci podatek od nieruchomości. A. B. oddała T. B. połowę nieruchomości położonej przy ulicy (...) w G. do korzystania.

Dowód: zeznania świadka D. B. k. 57-57, 00:07:03-00:18:49, przesłuchanie powoda w charakterze strony k. 58, 00:23:41-00:30:15

Wartość nieruchomości położonej przy ulicy (...) w G. według stanu z chwili dokonania darowizny a cen na (...) roku wynosi 417.944,00 zł

Dowód: opinia biegłego k. 117-158

Stan rachunku bankowego w Banku (...) w G., należącym do B. B., na dzień śmierci, tj. (...) roku wynosił 1,58 zł.

Dowód: oświadczenie z 20 października 2021 roku k. 74

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Jego podstawą prawną był przepis art. 991§2 kc w zw. z art. 1000§1 kc, jako że powód, będący spadkobiercą B. B., domagał się zasądzenia od pozwanej A. B.- jako współspadkobiercy i zarazem jako osoby obdarowanej - kwoty 26.121,50 zł tytułem zachowku.

Stosownie do art. 991§2 kc jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Art. 1000§1 kc stanowi zaś, iż jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Przywołać w tym miejscu należy pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2008 roku w sprawie III CSK 255/07, iż w sytuacji, gdy spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 kc.

Pozwana kwestionowała legitymację czynną powoda, prezentując pogląd, iż T. B. jako spadkobierca ustawowy B. B. nie jest osobą uprawnioną do zachowku. Zdaniem Sądu stanowisko pozwanej nie jest uzasadnione. Art. 991§2 kc normuje bowiem wprost sytuację, gdy dana osoba, mimo powołania jej do spadku, nie otrzymała należnego jej zachowku i jest uprawniona do żądania uzupełnienia zachowku od współspadkobiercy. Oznacza to, że spadkobierca może być uprawniony do zachowku. Z treści art. 991§1 kc, a konkretnie ze sformułowania „którzy byliby powołani do spadku z ustawy” nie można wywodzić wniosku, że do zachowku uprawniony zostaje tylko ten, kto byłby spadkobiercą ustawowym gdyby nie doszło do dziedziczenia testamentowego. Wspomniane sformułowanie jest istotne jedynie przy ustalaniu kiedy rodzice spadkodawcy są uprawnieni do zachowku - zawęża bowiem krąg osób uprawnionych do zachowku, jeśli uwzględnić że w §1 art. 991 kc wymieniono osoby powołane do dziedziczenia w pierwszej i drugiej kolejności (art. 931§1 kc i art. 932§1 i §3 kc). Znaczące są także regulacje zamieszczone w art. 999 1 kc i art. 1000 kc, interpretowane w powiązaniu z art. 991§2 kc, przewidujące, iż jeśli osoba powołana do spadku nie może otrzymać należnego jej zachowku od współspadkobiercy – z uwagi na ograniczenie jego odpowiedzialności na podstawie art. 998§1 kc – może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku (art. 999 1§1 kc) lub od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (art. 1000§1 kc). Sąd dodatkowo zauważa, że w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego wydanego w sprawie II CK 444/02 wyrażono wprost pogląd, iż jeśli osoba uprawniona nie otrzymała zachowku w postaci przewidzianej w art. 991§2 kc, to przysługuje jej roszczenie o zachowek, choćby została powołana do spadku z ustawy i choćby współspadkobierca – adresat jej roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Tak więc twierdzenia pozwanej, iż nie ponosi ona odpowiedzialności za zapłatę zachowku powodowi, będącemu razem z nią spadkobiercą ustawowym B. B., nie znajdują uzasadnienia prawnego.

Zgodnie z art. 991§1 kc, definiującym pojęcie zachowku, zstępnym należy się połowa wartości udziału spadkowego, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W rozpatrywanej sprawie niesporne było, iż powód jest synem B. B. oraz że B. B. pozostawił troje spadkobierców – T. B., J. B. (1) i G. G.. Skoro powód w chwili śmierci swojego ojca był osobą pełnoletnią i zdolną do pracy, należny mu zachowek równy jest połowie wartości udziału spadkowego, czyli wynosi 1/6 wartości udziału spadkowego.

Obliczenie wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku odbywa się według zasad unormowanych w art. 922 kc i art. 993 - 995 kc, a jego efektem jest ustalenie czystej wartości spadku (substratu zachowku). Czysta wartość spadku stanowi różnicę między stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych. Istotne są regulacje zamieszczone w art. 993 – 995 kc, precyzujące sposób ustalania stanu czynnego i stanu biernego spadku – zgodnie z nimi do aktywów spadku zalicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, natomiast do pasywów spadku nie zalicza się zapisów zwykłych i poleceń. Oznacza to, że substrat zachowku równa się czystej wartości spadku oraz wartości darowizn. Przy braku majątku spadkowego podstawę obliczenia zachowku stanowi suma darowizn (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1964 roku w sprawie I CR 691/62).

W rozpoznawanej sprawie skład spadku był niesporny między stronami. Sąd ustalił, że spadek po B. B. był tzw. spadkiem pustym, gdyż spadkodawca nie pozostawił po sobie rzeczy przedstawiających wartość majątkową, jednakże darował na rzecz pozwanej udział 4/8 w prawie własności nieruchomości. Chybiony jest zatem argument pozwanej, że powód winien dochodzić zaspokojenia z innych przedmiotów majątkowych i od innych spadkobierców.

Darowizna ta niewątpliwie podlega doliczeniu do spadku. Stosownie do dyspozycji art. 994§1 kc nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Analizowana darowizna została dokonana na 6 lat przed śmiercią B. B. oraz została uczyniona na rzecz córki, tj. osoby powołanej do dziedziczenia i uprawnionej do zachowku, a z uwagi na jej przedmiot i wartość nie może być uznana za drobną darowiznę, zwyczajowo przyjętą w danych stosunkach. W niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 993 kc, zgodnie z którym przy obliczaniu zachowku do spadku należy doliczyć darowizny dokonane przez spadkodawcę, a jedyne wyłączenia od tej zasady normuje art. 994 kc.

Ponieważ doliczona do spadku darowizna jest jedynym wartościowym składnikiem substratu zachowku, granice odpowiedzialności pozwanej za zapłatę należnego powodowi zachowku normuje art. 1000§1 zd. 2 i §2 kc. W toku postępowania strony przychyliły się do opinii biegłego określającej wartości nieruchomości na 417.944,00 zł i nie żądały aktualizacji. Następnie powód przedłożył wyliczenie zachowku (k.232-236), którego nie zakwestionowała pozwana. Strona pozwana nie złożyła merytorycznego stanowiska, podnosząc zarzuty niezwiązane z przedmiotem rozprawy. Sąd uznał zatem tę okoliczność za niesporną. Jako że pozwana jest także osobą uprawnioną do zachowku po B. B., jej odpowiedzialność za zachowek należny powodowi ogranicza się do kwoty 26.121,50 zł (art. 1000 § 2 kc) – stanowi to połowę z kwoty przypadającej na każdego z trzech spadkobierców (261.215,00/3 = 87.071,66 zł), czyli 43.535,83 zł. Wartość udziału 1/8 wynosi 17.414,33 zł, a zatem wartość zachowku (43.535,83 zł - 17.414,33) wynosi 26.121,50 zł.

Powyższe okoliczności sprawiły, że Sąd nie uznał również za udowodnione twierdzeń o istnieniu zobowiązania stron na kwotę 75.000,00 zł z tytułu zajmowania przedmiotowej nieruchomości przez powoda. Sąd miał na względzie, że pozwana sama oddała powodowi przedmiotowy udział w nieruchomości do korzystania a nadto powód utrzymywał przedmiotową nieruchomość (poza zapłatą podatku od nieruchomości) – ogrzewał ją i dokonywał remontów.

W konsekwencji, Sąd ustalił czystą wartość spadku po B. B. na kwotę 261.215,00. Oznacza to, iż należny powodowi zachowek stanowi równowartość 1/6 udziału w spadku i wyraża się on kwotą 43.535,83 zł pomniejszone o wartość udziału 1/8 (17.414,33 zł), co daje kwotę 26.121,50 zł i o jej zapłatę powodowi przysługiwało roszczenie względem pozwanej tytułem pokrycia zachowku.

Mimo, iż pozwana wprost nie formułowała zarzutu sprzeczności żądania powoda z art. 5 kc i nie domagała się miarkowania zachowku lub oddalenia powództwa na tej podstawie, Sąd analizował przytaczane przez pozwaną twierdzenia o zachowaniu powoda względem pozwanej. Stosownie do art. 5 kc czynienie użytku ze swego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż zastosowanie art. 5 kc w sprawie o zachowek jest dopuszczalne i może prowadzić do oddalenia żądania lub pomniejszenia zasądzanego zachowku, jednak może to nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Przy interpretowaniu jakie zachowania dochodzącego zachowku spadkobiercy mogą uzasadniać uznanie jego żądania za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego pomocnicze znaczenie mają normy dotyczące wydziedziczenia. Skoro bowiem spadkodawca może pozbawić najbliższych członków swojej rodziny zachowku tylko w ściśle określonych w pkt 1-3 art. 1008 kc sytuacjach, nie można przyjąć by innego rodzaju zachowania uprawnionych uzasadniały pozbawienie ich zachowku, gdy spadkodawca nie dokonał wydziedziczenia.

W ocenie Sądu pozwana nie udowodniła by powód dopuścił się zachowań stypizowanych w art. 1008 kc. Pozwana nie zaoferowała jakiegokolwiek dowodu wykazującego na uporczywe odtrącanie kontaktów przez powoda bądź brak pomocy w potrzebie, co mogłyby być uznawane za działanie zbliżone do stypizowanego w art. 1008 pkt 3 kc. Natomiast sama okoliczność zajmowania przedmiotowej nieruchomości oraz konflikt z pozwaną nie może przesądzać o pozbawieniu powoda prawa do zachowku. Wręcz przeciwnie, w ocenie Sądu zachowania stron względem siebie cechują się podobną uporczywością oraz nasileniem złej woli.

Mając na uwadze powyższe Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 26.121,50 zł, uwzględniając w całości żądanie i wyliczenie T. B.. Podstawą rozstrzygnięcia o odsetkach jest art. 481§1 i §2 kc, przy czym Sąd miał na względzie, że kwestia ustalenia wartości substratu zachowku okazała się w znacznej części niesporna. Sąd przyjął jako datę wymagalności upływ 14 dni od doręczenia odpisu pozwu pozwanej (30 marca 2021 roku), zasądzając odsetki od 13 kwietnia 2021 roku do dnia zapłaty.

Na podstawie art. 203 § 1 k.p.c. Sąd umorzył postępowanie w pozostałym zakresie wobec cofnięcia powództwa przez powoda ze zrzeczeniem się roszczenia.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu jest art. 98§1 kpc. Pozwana jako przegrywająca w całości zobowiązana jest zwrócić powodowi w całości koszty procesu. Na podstawie art. 108 §1 kpc Sąd pozostawił szczegółowe wyliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

.